Powstanie Styczniowe

22 stycznia 1863 roku przypadła 155 rocznica wybuchu Powstania Styczniowego. Łącznie wzięło w nim udział około 200 tysięcy osób. Objęło ono swym zasięgiem ziemie zaboru rosyjskiego. Początkowo wojska powstańcze odnosiły sukcesy, ale w ciągu dalszych walk zwycięstwo przechyliło się na stronę Rosjan. Małe i rozbite powstańcze oddziały partyzanckie toczyły walkę do jesieni 1865 roku. Mieszkańcy Rzeszowa z zainteresowaniem śledzili sytuację w Królestwie Polskim. Jeszcze przed wybuchem powstania (pomimo zakazu władz austriackich) organizowano w Kościele Farnym msze patriotyczne. Ich pomysłodawcą była młodzież gimnazjalna. W mieście zorganizowano także tajne kółko patriotyczne, na którego czele stanął Stanisław Spiess. Działał też Komitet Mieszczański, do którego należeli Wiktor Zbyszewski i Marcin Borelowski. Na wiadomość o wybuchu powstania część gimnazjalistów – K. Salwach, E. Moszyński, H. Roża, E. Webersfeld, M.Zboiński, A. Malawski, E. Jahl – wyjechała do Krakowa, a stamtąd do Królestwa. Służyli w I Pułku Żuawów Śmierci. Walczyli min. pod Miechowem (16 lutego 1863 r.), gdzie podczas walki zginął Moszyński. Do powstania z Rzeszowa udało się jeszcze około 50 gimnazjalistów. Wielu z nich zginęło. Los pozostałych był często dramatyczny – przetrzymywano ich w więzieniach, zsyłano na Syberię, wyrzucano ze wszystkich szkół w Galicji. Bezpośrednio w walkach uczestniczył także Marcin „Lelewel” Borelowski – pułkownik wojsk powstańczych, który po kilku potyczkach z wojskami rosyjskimi zginął pod Batorzem 6 września 1863 r. W mieście aby wspomóc powstanie formowano ochotnicze oddziały, przygotowywano i przerzucano na teren walk – składy broni, amunicji, żywności, środków opatrunkowych, odzieży, pieniędzy. Udzielano pomocy rannym. W lecie 1863 r. zorganizowano uroczysty pogrzeb siedmiu poległym powstańcom. W drukarni J.A.Pelara drukowano ulotki, patriotyczne pieśni, gazetki z wiadomościami od powstańców i o powstaniu. Po upadku powstania mieszkańcy Rzeszowa nadal pomagali walczącym, leczono rany, ukrywano. Wielu powstańców po otrzymaniu odpowiednich pozwoleń osiedliło się w okolicach Rzeszowa, gdzie byli otaczani powszechnym szacunkiem. W kościołach odprawiano nabożeństwa za dusze poległych, uroczyście obchodzono rocznice wybuchu powstania. 17 czerwca 1886 roku odsłonięto na Starym Cmentarzu w Rzeszowie pomnik poświęcony powstańcom styczniowym, powstały w miejscu pochówku siedmiu poległych.