Święto Narodowe Trzeciego Maja

Uroczyście obchodziliśmy Święto Narodowe Trzeciego Maja, upamiętniając tym samym kolejną rocznicę uchwalenia w 1791 r. Konstytucji 3 Maja. Jednym z architektów tej ustawy był król Stanisław August Poniatowski, władca do dzisiaj mający swych zwolenników jak i zagorzałych przeciwników.

Stanisław Antoni (drugie imię zmieniono później) Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 r. w Wołczynie. Jego ojciec Stanisław Poniatowski piastował urząd kasztelana krakowskiego. Matką Stanisława była Konstancja z Czartoryskich, przedstawicielka znacznego rodu magnackiego, która wraz ze stronnikami stanowiła wpływowy obóz polityczny określany mianem „familii”. Edukacją przyszłego króla na początku zajmowała się Konstancja, następnie różni prywatni nauczyciele, m.in. profesor logiki i matematyki Karl von Keyserling. Stanisław od 1748 r. jeździł za granicę. Podróżował m.in. po Francji, Anglii i Holandii, gdzie szczególne zainteresowanie wzbudziła w nim sztuka, przede wszystkim malarstwo oraz architektura. Poznał wiele interesujących osobowości świata polityki i nauki, w czym pomagała mu niewątpliwie znajomość sześciu języków oraz niezwykła erudycja. Jego opiekunem i mentorem został Charles Hunbury Williams dyplomata angielski. On też wprowadził Poniatowskiego na dwór rosyjski. Tam Stanisław poznał Katarzynę, przyszłą carycę Rosji i tak rozpoczął się romans dworski, który przekształcając się przez wiele lat, przyjmował bardzo różny charakter, a doprowadził do uzależnienia przyszłego polskiego monarchy i podejmowanych przez niego decyzji od opinii Katarzyny Wielkiej. Pod jej naciskiem, już jako cesarzowej, wybrano w 1764 r. Stanisława Augusta Poniatowskiego polskim królem. Obejmował on tron znienawidzony przez większość społeczeństwa. Doszło do konfederacji barskiej i do nieudanej próby porwania władcy. Efektem był I rozbiór Polski (1772 r.), w którym brali udział nasi sąsiedzi: Prusy, Rosja i Austria.

Mundury z czasów wojny w 1792 r. Rys. Jan Czop

Stosunek narodu polskiego wobec monarchy zmienił się nieco, gdy Poniatowski zaczął dążyć do zreformowania ustroju Polski i poprawy jej sytuacji na arenie międzynarodowej. Jedynie część magnaterii oraz Rosja nie chciała żadnych zmian, ponieważ ze względu na słabość państwa mogła prowadzić własną politykę. Ukoronowanie prac króla ze światłą częścią polityków było uchwalenie konstytucji 3 maja 1791 r. Niestety, doszło do konfederacji targowickiej i wojny z Rosją w 1792 r. o konstytucję. Wojsko polskie dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego mimo zwycięstwa pod Zieleńcami zostało zmuszone do zaniechania walk ze względu na polecenie króla Stanisława (który w międzyczasie przystąpił do Targowicy) zakazujące dalszych działań zbrojnych. Ks. Józef podał się do dymisji. Przegrana wojna doprowadziła do II rozbioru w 1793 r. Rok później wybuchło powstanie kościuszkowskie, którego zamierzeniem było odzyskanie pierwotnych granic Rzeczypospolitej. Zakończyło się klęską. W 1795 r. nastąpił III rozbiór Polski, który ostatecznie wymazał nasz kraj z mapy Europy. Stanisław A. Poniatowski rok później zmuszony został abdykować. Po śmierci carycy Katarzyny II nowy car Paweł I zaprosił Poniatowskiego do Pałacu Marmurowego w Petersburgu. Tam zmarł nagle 12 lutego 1798 r. po wypiciu filiżanki bulionu. Obecnie szczątki króla znajdują się w grobowcu w podziemiach bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Wbrew powszechnym opiniom nie był złym władcą, może nieco chwiejnym w decyzjach. Był za to jednym z najbardziej wykształconych monarchów na polskim tronie. Przyczynił się do rozbudowy Warszawy, był mecenasem sztuki (organizowane obiady włoskie dla artystów i uczonych), chciał daleko idących reform w państwie polskim, które były konieczne do przetrwania Rzeczypospolitej.

R. Kocoł

Obraz ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie